Γουόνγκ Καρ Βάι: Το βάρος της μοναξιάς και η ελαφρότητα του έρωτα στη μητρόπολη

«Οι άγριες μέρες μας»

Ένας Κινέζος εστέτ που ανανέωσε τα εκφραστικά μέσα του παγκόσμιου κινηματογράφου όσο ελάχιστοι τις τελευταίες δεκαετίες: Ο Γουόνγκ Καρ Βάι, με τους μοναχικούς του ήρωες χαμένους στο μητροπολιτικό Χονγκ Κονγκ ή στο Μπουένος Αϊρες, όπως αποτυπώνονται με την κάμερα στο χέρι σε ασθμαίνουσες εικόνες, έχει εδώ και χρόνια αμέτρητους θαυμαστές αλλά και μιμητές, από εντελώς διαφορετικούς χώρους, από τη διαφήμιση μέχρι την Ιρανή εικαστικό και εσχάτως κινηματογραφίστρια, Σιρίν Νεσάτ.

Γεννημένος στη Σαγκάη το 1958, βρέθηκε σε ηλικία πέντε χρόνων πρόσφυγας-μετανάστης μαζί με την οικογένειά του στο υπό βρετανική διοίκηση τότε Χονγκ Κονγκ. «Βρεθήκαμε σε μια ξένη πόλη όπου δεν γνωρίζαμε τη γλώσσα που μιλούσαν, τα καντονέζικα, και ίσως γι’ αυτό τον λόγο όταν ήμουν παιδί περνούσα ατέλειωτες ώρες στις κινηματογραφικές αίθουσες μαζί με τη μητέρα μου, που αγαπούσε πάρα πολύ το σινεμά». Η θέαση ταινιών, μια πράξη αγάπης, μια διαδικασία μύησης. Ο Γουόνγκ Καρ Βάι ανήκει στους σκηνοθέτες που έμαθαν σινεμά όχι σε κάποια σχολή αλλά βλέποντας ταινίες, μέσα στις σκοτεινές αίθουσες.

Το Χονγκ Κονγκ μόλις στα 1997 θα «επιστραφεί» στη μητέρα Κίνα, έπειτα από εκατό χρόνια αγγλικής αποικιοκρατίας. Στο μεταίχμιο κινεζικού και δυτικού πολιτισμού, με μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική ελευθερία απ’ όσο η ασιατική ενδοχώρα, εξελίχθηκε σε ό,τι αφορά τον κινηματογράφο σε μια από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες του είδους στον κόσμο, μαζί με το Bollywood και το Χόλιγουντ, παράγοντας τα πάντα: μελοδράματα, μιούζικαλ, κωμωδίες, ταινίες γκανγκστερικές, ή πολεμικών τεχνών… Όταν στη δεκαετία του ’80 ο Γουόνγκ Καρ Βάι εισέρχεται στον χώρο ως σεναριογράφος, η ετήσια παραγωγή της ακμάζουσας κινηματογραφικής βιομηχανίας του Χονγκ Κονγκ ξεπερνά τις τριακόσιες ταινίες.

Το «Καθώς κυλούν τα δάκρυά μας» στα 1988 είναι η πρώτη ταινία του Γουόνγκ, ένα πρωτόλειο που ελάχιστα ανταποκρίνεται στις κατοπινές δουλειές του. Με επιρροές από τις ταινίες του συμπατριώτη του Τζον Γου αλλά και του Μάρτιν Σκορσέζε, ο Γουόνγκ Καρ Βάι παρακολουθεί την καθημερινότητα δύο μικρομαφιόζων, που εισπράττουν χρέη και μπλέκουν σε καβγάδες. Ο ένας από τους δύο φιλοξενεί στο σπίτι του την εξαδέλφη του, η οποία έχει έρθει στην πόλη για ιατρικές εξετάσεις. Ξεκινάει μαζί της μια ερωτική σχέση, στα «διαλείμματα» των συγκρούσεων με τους αντιπάλους… Η βία, κυρίαρχο χαρακτηριστικό του είδους των γκανγκστερικών ταινιών του Χονγκ Κονγκ, θα ξενίσει όσους γνώρισαν τον Γουόνγκ Καρ Βάι από τις τελευταίες ταινίες του, ωστόσο ο προσεκτικός θεατής θα ανακαλύψει εδώ τα πρώτα σημάδια της ιδιότυπης «χαρτογράφησης» της μοντέρνας μητρόπολης.

«Οι άγριες μέρες μας» του 1990 σηματοδοτούν το ξεκίνημα της συνεργασίας του Γουόνγκ Καρ Βάι με τον σπουδαίο οπερατέρ Κρίστοφερ Ντόιλ και εδώ πια έχουμε καθαρά την ανάδυση του προσωπικού ύφους του σκηνοθέτη. Η αφηγηματική δομή αποκτά τα ελευθερία του ανολοκλήρωτου, «ανοιχτού» έργου που θα δούμε αργότερα στο «Chungking Express» ή στην «Ερωτική επιθυμία», με την κατάτμηση της ιστορίας και την αναδιάταξή της σαν παζλ μέσα στον χρόνο (ο ίδιος ο σκηνοθέτης δηλώνει την επιρροή της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας -του Μπόρχες, του Κορτάσαρ, του Πούιγκ…), χαρακτήρες «μπαίνουν και βγαίνουν» στην ιστορία, ενώ και η οπτική φόρμα διαφοροποιείται αποφασιστικά χάρη στον Ντόιλ, με την κάμερα στο χέρι, slow motion, στοπ καρέ κ.λπ. Το βάρος της μοναξιάς ορίζει τους χαρακτήρες του Γουόνγκ Καρ Βάι, ωστόσο διαθέτουν ταυτόχρονα μια ανησυχητική ελαφρότητα, σαν σκιές στο ημίφως. «Είμαι σαν ένα πουλί δίχως πόδια, που πετάει διαρκώς, κοιμάται στον άνεμο και προσγειώνεται για να πεθάνει», λέει ο ήρωας της ταινίας, που τον υποδύεται ο Λέσλι Τσενγκ, έχοντας στο πλευρό του τη Μάγκι Τσενγκ, τον Άντι Λάου, την Καρίνα Λάου…

Μετά τις «Αγριες μέρες» ο Γουόνγκ Καρ Βάι γυρίζει την ιστορική υπερπαραγωγή «Στάχτες του χρόνου» και σαν μια «ανάπαυλα» από το μοντάζ, που διαρκεί πάνω από ένα χρόνο, γυρίζει μέσα σε τρεις εβδομάδες το πασίγνωστο «Chungking Express» που τον καθιέρωσε διεθνώς -ίσως η πιο εύληπτη, τρυφερή απεικόνιση του προσωπικού σύμπαντος του Γουόνγκ Καρ Βάι, διασταύρωση κωμικών στοιχείων και νεο-νουάρ αφήγησης. Ακολουθούν στα 1995 οι «Εκπτωτοι άγγελοι», που συμπληρώνουν τη ρετροσπεκτίβα που μπορείτε να δείτε αυτή την εβδομάδα στην Αθήνα: «Ένα από τα πιο φιλήδονα και ωραιοπαθή ορόσημα του νέου ασιατικού κινηματογράφου», με τον ευρυγώνιο του Ντόιλ να κυνηγά αδιάκοπα τα πρόσωπα των ηθοποιών, η ταινία αποτελεί ταυτόχρονα μια ιδιότυπη συνέχεια του «Chungking Express» αλλά και σαρκαστική υπέρβασή της… Πέρα από τα πρόσωπα, η ίδια η πόλη, το Χονγκ Κονγκ, με τις πολλαπλές όψεις της, διεκδικεί το ρόλο του πρωταγωνιστή. Η σχέση του βασικού ήρωα, που είναι επαγγελματίας δολοφόνος, με την μυστηριώδη γυναίκα η οποία είναι κρυφά ερωτευμένη μαζί του, λειτουργεί ουσιαστικά σαν πρόσχημα για να ξεδιπλωθεί ένα σχεδόν παραισθητικό βιντεοκλίπ μακράς διάρκειας…

Το 1996, ένα χρόνο πριν την «επιστροφή» του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα, ο Γουόνγκ Καρ Βάι, αισθανόμενος ανασφάλεια για το τι θα επακολουθήσει, φεύγει με ένα μικρό συνεργείο για την Αργεντινή, για να γυρίσει εκεί το «Ευτυχισμένοι μαζί», ιστορία του απεγνωσμένου έρωτα δύο αντρών, έρωτα «υλικού», τραυματικού και αντιφατικού. Λίγοι πρόσεξαν τον αγγλικό υπότιτλο της ταινίας: «A Story about Reunion» (μια ιστορία επανασύνδεσης). Ναι, ο «απολίτικος» Γουόνγκ Καρ Βάι σχολιάζει, μέσα από την ερωτική σχέση δύο ανδρών, που αλληλοσπαράσσονται, την επίφοβη επανασύνδεση του Χονγκ Κονγκ με την Κίνα. Άλλωστε, και το «μυστήριο» της χρονολογίας 2046 στον τίτλο της ταινίας που ο Γουόνγκ θα ξεκινήσει το 2000 (γυρίζοντας ταυτόχρονα και την «Ερωτική επιθυμία», η οποία ωστόσο θα ολοκληρωθεί πρώτη), παραπέμπει ευθέως στη λήξη της μεταβατικής περιόδου των πενήντα χρόνων που υποσχέθηκε ο Τενγκ Χσιάο Πινγκ για διατήρηση του ισχύοντος καθεστώτος στο Χονγκ Κονγκ, με το περιβόητο σύνθημα «μία χώρα, δύο συστήματα». Βέβαια, στο «2046» ο αριθμός παραπέμπει ταυτόχρονα στο δωμάτιο που στέγασε έναν άτυχο έρωτα και, επιπλέον, μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου επιστημονικής φαντασίας, στον τερματικό προορισμό ενός τρένου με το οποίο οι άνθρωποι ταξιδεύουν για να βρουν τις χαμένες τους αναμνήσεις…

(Οι ταινίες «Καθώς κυλούν τα δάκρυά μας», «Οι άγριες μέρες μας» και «Έκπτωτοι άγγελοι» προβάλλονται καθημερινά σε εναλλασσόμενο πρόγραμμα στον κινηματογράφο «Ιντεάλ»).