«Γυναίκες χωρίς άντρες»
Τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Φεστιβάλ της Βενετίας η Ιρανή Σιρίν Νεσάτ, γνωστή μέχρι τότε ως φωτογράφος και εικαστικός, έκανε ένα εντυπωσιακό κινηματογραφικό ντεμπούτο με το «Γυναίκες χωρίς άντρες», φιλμική μετάπλαση μιας σειράς βίντεο με τον ίδιο τίτλο, αποτέλεσμα δουλειάς πέντε χρόνων, που είχαν παρουσιαστεί σε γκαλερί και μουσεία σε όλο τον κόσμο -στην Αθήνα τα είδαμε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης την περασμένη άνοιξη.
Η ταινία, που προβλήθηκε στη Βενετία αποσπώντας το Αργυρό Λιοντάρι για την καλύτερη σκηνοθεσία (και από την Πέμπτη βγαίνει και στις ελληνικές αίθουσες), είναι ένα πυκνό, ποιητικό σχόλιο για την καταπίεση της γυναίκας στο θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης και βασίζεται (όπως και η σειρά των βίντεο) στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Ιρανής συγγραφέως Σαρνούς Παρσιπούρ, απαγορευμένο στο Ιράν από το 1989.
Η ίδια η Νεσάτ εμφανίστηκε στο Φεστιβάλ της Βενετίας έχοντας στο πλευρό της τις γυναίκες που παίζουν στην ταινία της, όλες ντυμένες στα πράσινα, το χρώμα της αντιπολίτευσης στο Ιράν, και κάνοντας το σήμα της νίκης -ήταν οι μέρες που η Τεχεράνη συγκλονιζόταν από καθημερινές διαδηλώσεις ενάντια στην επανεκλογή του Αχμαντινετζάντ.
Η Σιρίν Νεσάτ, που σήμερα ζει στη Νέα Υόρκη, γεννήθηκε το 1957 στο Καζβίν του Ιράν. Η οικογένειά της ανήκε στην αστική τάξη της χώρας και η ίδια το 1974 έφυγε για σπουδές στο πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ, στις ΗΠΑ. “Θυμάμαι πως τη δεκαετία του ’70 υπήρχαν αρκετοί συμμαθητές μου που άκουγαν τις εκπομπές του εξόριστου Χομεϊνί από το Ιράκ. Εγώ μάλλον όχι. Αλλά θυμάμαι πολύ καθαρά πως είχαμε κουραστεί από τη Δύση, υπήρχε μια διάθεση επιστροφής στη θρησκεία και επανερμηνείας του Ισλάμ, μέσα σε ένα κλίμα όμως γενικότερα δημοκρατικό”.
Μετά την Ιρανική Επανάσταση του 1979 ωστόσο δεν θα μπορέσει να επιστρέψει στην πατρίδα της παρά μόνο το 1993. Η επιστροφή για εκείνη σε μια χώρα εντελώς διαφορετική από αυτή που άφησε οδηγεί σε ένα πολιτισμικό σοκ που θα είναι το έναυσμα για τη φωτογραφική σειρά “Γυναίκες του Αλλάχ”: Γυναίκες που το σώμα τους σκεπάζεται από ποιήματα ή ρητά του Κορανίου ενώ ταυτόχρονα κρατούν στα χέρια τους όπλα, μια εικαστική αναζήτηση που θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στη φράση «ο μάρτυρας του ενός είναι ο τρομοκράτης του άλλου» -αργότερα θα παραδεχτεί ότι αυτή η πρώτη της δουλειά ήταν ουσιαστικά “ανώριμη”.
Από το 1996 η Νεσάτ ξεκίνησε να χρησιμοποιεί το βίντεο (για την ακρίβεια χρησιμοποιεί φιλμ 16 και 35 χιλιοστών και το αποτέλεσμα μεταγράφεται σε βίντεο) και δημιούργησε μια τριλογία βιντεοεγκαταστάσεων, το «Τurbulent» (1998), το «Rapture» (1999) και το «Fervor» (2000), με ένα ποιητικό – ανατρεπτικό βλέμμα, ενώ το 2002 δημιούργησε το έργο «Τooba» που παρουσιάστηκε στη γερμανική “Documenta”. Το «Τurbulent», όπου ο θεατής γίνεται μάρτυρας μιας αντιπαράθεσης, σε αντικριστές οθόνες, του αρσενικού και του θηλυκού, μια τακτική που διατηρεί και στα βίντεο “Shadow under the Web” (1997) και “Soliloquy” (1999), είχε αποσπάσει το Α’ διεθνές βραβείο στην Μπιενάλε της Βενετίας του 1999, και γρήγορα η Νεσάτ καθιερώθηκε με πολλές συμμετοχές στον χώρο των μεγάλων διεθνών εκθέσεων και μουσείων σύγχρονης τέχνης.
Με δηλωμένες τις επιρροές της από τον μεγάλο Αντρέι Ταρκόφσκι, αλλά και τον συμπατριώτη της Αμπάς Κιαροστάμι ή τον Γουόνγκ Καρ-Βάι από το πολυπολιτισμικό Χονγκ Κονγκ, η Νεσάτ προχώρησε βήμα βήμα στον χώρο του κινηματογράφου. Από το 2004 ξεκινά να δουλεύει τη σειρά “Γυναίκες χωρίς άντρες”, σαν ξεχωριστά πορτρέτα των γυναικών που περιγράφονται στο βιβλίο της Παρσιπούρ, πριν τα ενοποιήσει στην ταινία. Είναι η Μαχντόχ, η Ζαρίν, η Μουνίς, η Φαεζέ… μορφές ποιητικές, εξαϋλωμένες αλλά και σπαραχτικές στην αυθεντικότητά τους.
Η δράση του μυθιστορήματος τοποθετείται το 1953, τη χρονιά που ο δημοκρατικά εκλεγμένος πρωθυπουργός Μοσαντέκ προσπάθησε μάταια να κινητοποιήσει τον λαό και να αποτρέψει ένα πραξικόπημα οργανωμένο από Αμερικανούς και Βρετανούς, με στόχο την επανενθρόνιση του σάχη ως απόλυτου μονάρχη. Το διακύβευμα ήταν η εθνικοποίηση των πετρελαιοπηγών της χώρας που επιχειρούσε ο Μοσαντέκ θίγοντας τα συμφέροντα των αμερικανοβρετανικών εταιρειών…
Για τη Σιρίν Νεσάτ η χρονική στιγμή της απόπειρας του ιρανικού λαού να κατακτήσει τη δημοκρατία και την ανεξαρτησία ήταν η πιο κατάλληλη για να εστιάσει στην πάλη των γυναικών για επιβίωση μέσα από την τρέλα, τη φυγή, την αντίσταση ή τη συμμόρφωση… Παρά τις αλλαγές που έχουν γίνει σε σχέση με το μυθιστόρημα, διατηρούνται ο μαγικός ρεαλισμός, η ποιητική ατμόσφαιρα και η αίσθηση του υπερφυσικού.
Οι γυναίκες της ταινίας αγωνίζονται για ελευθερία και επιβίωση σε μια κοινωνία που θέτει αυστηρούς κανόνες σε ό,τι αφορά τη θρησκεία, το σεξ και την κοινωνική συμπεριφορά. Τελικά όλες “συγκλίνουν” για να ζήσουν ή να πεθάνουν σε έναν κήπο -μια αναλογία με τον Κήπο της Εδέμ: η ιδέα του κήπου βρίσκεται στην καρδιά της μυστικής περσικής λογοτεχνίας συμβολίζοντας έναν τόπο πνευματικής ανάτασης, ενώ, ταυτόχρονα, υπαινίσσεται την έννοια της εξορίας…
film forum 
